1.  GİRİŞ:

         Ege Bölgesi’nin İç Batı Anadolu  Bölümü’nde  yer alan Kütahya, bilinen tarihi içinde  Hitit,  Frig,  Roma,  Bizans,  Selçuklu,  Germiyanoğulları  ve Osmanlı  Dönemi uygarlıklarıyla Türkiye Cumhuriyeti’ne  ulaşmıştır. Kütahya ili sınırları içinde kalan  topraklarda  yerleşen ve adı bilinen en eski halk  Hitit’lerdir. Buna  rağmen  çevredeki  Arkeolojik  buluntular  ilin yerleşim   tarihini  çok daha eskilere, ilk çağlara değin götürmektedir. Kütahya için kesin bir  kuruluş  tarihi  verilememekle birlikte; Hitit metinlerinde geçen Assuva tarihiyle ilgili  IV.   Tuthaliya (M.Ö. 1256–1220) yıllıklarına  dayanarak M.Ö. II. binin ortalarında kurulduğu  söylenebilir. Kütahya, bugün de işletilen zengin maden yatakları dolayısıyla   tarihin  her  devresinde  ilgi  görmüş,  bu sayede  geniş ticaret yollarına sahip olmuş, hızla  gelişmiştir. Malazgirt Zaferi’nin ardından XI. yüzyılın sonunda Türk uygarlıklarıyla tanışan Kütahya, Germiyanoğlu Beyliği’ne başkentlik yapmış olup Osmanlı Devleti bu topraklar üzerinde kurulmuştur. Ayrıca Kütahya “Türk ve dünya askerlik tarihi” nin en büyük zaferinin kazanıldığı yer olarak zengin bir kültürel mirasa sahiptir.

2. ŞEHRE  VERİLEN  ADLAR :

         Eski kaynaklara, sikke ve yazıtlara  göre  Kütahya’nın    antik dönemdeki adı  “Kotiaeion”dur. Ünlü Antik Çağ  Coğrafyacısı Strabon bu adın, “Kotys’in Kenti” anlamına geldiğini belirtmektedir. Kotys, Trakya’da  yaşayan Odrisler’den  olup, Romalılar’ın M.S. 38’de Anadolu’ya  gönderdiği bir komutanın adıdır. Kütahya Müzesi’nde bulunan bir sikkede bu ad “Koti” olarak geçmektedir. Kütahya adı, eskisine benzetilerek Türkler tarafından verilmiştir.

3. KÜTAHYA’NIN İLK KURULUŞ YERİ:

         İlimizin ilk yerleşim yeri Kütahya kalesi ve çevresidir. Germiyanoğulları döneminde de kullanılan şehir merkezinde yapılan kazılarda Roma dönemi nekropol (mezarlık) alanları bulunmuştur. Ancak şehir merkezinde Frigler dönemine ait önemli bir buluntuya rastlanmamıştır. Kütahya’nın antik dönemdeki yerleşim alanı henüz kesin olarak belirlenememiştir. Ne zaman kurulduğu, nerede kurulduğu, ne zaman ve kim tarafından fethedildiği kesin olarak ifade edilemeyen Kütahya, bir sırlar kentidir.

Yapılan Arkeolojik Kazılar ve Eski Yerleşim Merkezleri :

         Bugüne kadar Kütahya ve çevresinde yapılan sistematik kazı ve araştırma sayısı çok değildir. İngiliz  Arkeoloji  Enstitüsü adına Clive Foss -  Kütahya Kalesi’ni, Epigraf Tomas Drew    Bear - Yazıtları,  David  French - Roma Yolları  ve Mil Taşlarını, İstanbul  Üniversitesinden  Yrd.  Doç. Dr. Turan  Efe   Antik Yerleşimlerden Höyük ve  Tümülüsleri araştırmıştır. Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün Aizanoi Antik Kentinde başlattığı sistematik kazı ve araştırmalar  1970 yılından beri devam etmektedir. Müze uzmanlarının Kütahya il sınırlarında  yaptığı  inceleme ve araştırma  çalışmalarında yüzü  aşkın höyük,   tümülüs ve antik  yerleşim  saptanıp belgelenmiş, yapılan  kurtarma  kazılarıyla  kentin tarihini   aydınlatacak önemli arkeolojik malzemelere rastlanmıştır. Kütahya  Merkez  Seyitömer  Höyük’te   yapılan kurtarma kazılarında  Eski Tunç dönemine uzanan toplu buluntular elde edilmiş olup Kütahya Arkeoloji Müzesi’nde ayrı bir salonda  sergilenmektedir. Merkez Ağızören Köyü’nde 2000 yılında yapılan kazılarda Hitit yerleşimine ait nekropol (mezarlık) alanında önemli arkeolojik malzemeler ele geçmiştir. Kütahya’da Eski Tunç Dönemi’ne  uzanan toplu buluntu veren en önemli merkez, 1977 yılında kömür çıkartma işlemi  sırasında  ulaşılan  Tavşanlı Tunçbilek,  Boyalık  ve Gevence  mevkileridir. İlin  yerleşim tarihine   ışık tutan  Eski Tunç buluntu merkezleri Seyitömer,  Tavşanlı - Kayı Köyü, Altıntaş - Üçhöyük,  Domaniç - Elmalı, Simav, Emet ve Çavdarhisar yöreleridir. Buralarda ele geçen buluntular Bitynia dışında tüm Batı Anadolu’da rastlanan tipik Troya çanak - çömleği örneklerindendir. Gaga ağızlılar, üç ayaklı kaplar, depas türü maşrapalar  dışında, Balıkesir, Bursa yöresine özgü Yortan kültürünün bezekli kaplarına rastlanması, Kütahya’nın kuzeyinde bu kültürün etkin olduğunu göstermektedir.